Jarząb pospolity – Sorbus aucuparia L. em. Hedl.

Jarząb pospolity, jarzębina (Sorbus aucuparia L.); różowate (Rosaceae Juss.)

Występowanie: jest rozprzestrzeniony na obszarach Europy. Można go spotkać także w południowo-zachodniej Azji oraz zachodniej Syberii; w Polsce występuje pospolicie na całym obszarze, od niżu po tereny górskie.

Siedlisko: preferowanym środowiskiem są lasy i zarośla, siedliska nasłonecznione, o glebach przepuszczalnych, a nawet piaszczystych; wykazuje wysoką tolerancję na zanieczyszczenia.

Opis: drzewo, dorasta do 15 m wysokości i żyje 60–100 lat. Gatunek zmienny. Niekiedy przyjmuje formę krzewiastą, która jest spotykana na terenach górskich (podgatunek: jarząb pospolity górski – S. aucuparia L. em. Hedl. ssp. glabrata (Wimm. et Grab.) Cajander). Młode pędy są owłosione, później nagie. Pączki stożkowate, wydłużone i szarosiwo owłosione. Liście są skrętoległe, nieparzysto-pierzaste, złożone z 9–15 listków, o pojedynczym piłkowaniu, u nasady całobrzegie. Po ich roztarciu unosi się woń gorzkich migdałów. Kwiatostany 5-cio krotne, w formie owłosionych podbaldachów, posiadają białe płatki korony wabiące owady; kwiaty o długości 4–5 mm, słupki zazwyczaj 3 (zrośnięte z dnem kwiatowym), pręciki liczne. Roślina jest łatwo rozpoznawalna przez charakterystyczne kuliste, pomarańczowe, czasem czerwone owoce pozorne, o gorzkim i cierpkim w smaku, długości 7–9 mm. Pojawiają się one od lipca, aż do października. Nie są jednak jadalne na surowo z uwagi na zawartość kwasu parasorbowego. Rozsiewanie nasion odbywa się dzięki ptakom (ornitochoria). Kora jest gładka i jasna.

Inne cechy i zastosowania: Drzewo to zapewnia pożywienie i schronienie wielu zwierzętom. Należą do nich przede wszystkim ptaki, np. gil, jemiołuszka, drozd oraz jarząbek. Po przemrożeniu lub sparzeniu, owoce nadają się na przetwory – jarzębiak, soki, dżemy, marmolada, syropy, mus. Jest rośliną leczniczą – surowcem są również owoce (zawierają witaminy C, E, P, K, B₃, nieco witaminy A, cukier sorbozę, garbniki i pektyny). Mają słabe działanie moczopędne oraz korzystnie wpływające na błony śluzowe i pracę układu pokarmowego. Poszczególne podgatunki różnią się rozmiarem, smakiem owoców czy rodzajami pędów, liści i pąków. Z uwagi na występowanie form ozdobnych często sadzi się ją w parkach, alejach oraz ogrodach.

Czy wiedziałeś, że…

• … łacińska nazwa rośliny – Sorbus aucuparia, w dosłownym tłumaczeniu oznacza jarzębina łowiąca ptaki? Dawniej ptasznicy używali jej owoców jako przynętę w swoich pułapkach.
• … po przemrożeniu lub po zanurzeniu we wrzątku, owoce tracą trujące właściwości i gorzki smak? Następuje wówczas rozkład kwasu parasorbowego i owoce nadają się do konsumpcji.
• … owoce zawierają dwukrotnie więcej karotenu niż marchew i są wykorzystywane jako surowiec zielarski? Ze względu na dużą zawartość witamin, sorbozę, garbniki i pektyny mają właściwości lecznicze.
• … jarzębina jest rośliną miododajną? Dostarcza pszczołom pożywienia i surowca do produkcji miodu.

 

Opracowano na podstawie:

1986. Szafer, S Kulczyński, B. Pawłowski, 1986. Rośliny Polskie. Warszawa: PWN.
1987. Podbielkowski, 1989. Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL.
1988. Bugała, 1991. Drzewa i krzewy. Warszawa: PWRiL.
1989. Seneta, 1991. Dendrologia. Warszawa: PWN.

Przejdź do mapy