Grab pospolity (żywopłot) – Carpinus betulus L.

Grab pospolity, grab zwyczajny (Carpinus betulus L.); brzozowate (Betulacae Gray)

Występowanie: tereny nizinne lub podgórskie (rzadko są to tereny powyżej 600 m n.p.m.). Pospolity na terenie całej Europy (gatunek lasotwórczy), poza Irlandią, Walią, Szkocją, czy północną Skandynawią.

Siedlisko: preferuje gleby świeże, wapienne, średniej wilgotności, gliniasto-piaszczyste bogate w próchnicę. Należy do najbardziej odpornych na zacienienie drzew występujących w Europie Środkowej.

Opis: drzewo przeciętnie osiąga wysokość 20 m, a jego korona jest silnie zagęszczona, wysoka oraz szeroka. Liście grabu są pojedyncze, długie, podwójnie ząbkowane i ułożone skrętolegle; dojrzałe liście są prawie nagie – obecność włosów tylko na nerwach lub w pachwinach nerwów. Blaszka liściowa ma kształt eliptyczny lub jajowaty, jest charakterystycznie harmonijkowato pofałdowana; osiąga długość 5–10 cm i szerokość do 6 cm. Kwiaty są jednopłciowe, a drzewo jest jednopienne (na jednym osobniku występują, zarówno kwiaty żeńskie, jak i męskie). Kwiaty męskie są zebrane w charakterystyczne zwisające kotki, a żeńskie wzniesione kłosy. Owocem jest orzeszek, o długości ok. 0,5 cm, który jest jednostronnie przyrośnięty do trójklapowej okrywy (skrzydełka). Okrywa spełnia rolę aparatu lotnego – może on się przemieszczać wraz z wiatrem (anemochoria). Kora jest charakterystycznie prążkowana wzdłuż pnia (w przeciwieństwie do buka o gładkiej korze).

Inne cechy i zastosowania: ze względu na liście, grab jest również mylony z wiązem, jednak w przeciwieństwie do wiązu posiada wyraźnie symetryczną blaszkę liściową. Charakterystyczną cechą tego gatunku jest skłonność do wytwarzania odrośli korzeniowych, co wykorzystuje się w ogrodnictwie do zagęszczania żywopłotów. Doskonale znosi cięcie. Jego drewno jest bardzo twarde i trudne w obróbce, wykorzystywane na opał; ma dużą wartość opałową. Dawniej ze względu na twardość robiono z niego, m.in. koła młyńskie, a z gałęzi – klatki dla ptaków. Ma zastosowanie do wyrobu niektórych instrumentów muzycznych, np. trzonków młoteczków fortepianowych, pałeczek perkusyjnych, a także do produkcji korpusów strugów stolarskich, pobijaków itp.

Czy wiedziałeś, że…

• … jest to jeden z gatunków lasotwórczych w naszej strefie? Lasy zdominowane przez grab pospolity są nieliczne i spotykane zazwyczaj we wschodniej Polsce, natomiast często występuje on w domieszkach lasów mieszanych oraz liściastych.
• … może osiągać wysokość 34 metrów? Najwyższy europejski okaz grabu pospolitego można spotkać w Puszczy Białowieskiej, gdzie osiąga wysokość 34,2 m.
• … jego drewno jest wykorzystywane na opał? Posiada jedną z największych wartości opałowych spośród naszych drzew. Oznacza to, że w porównaniu do innych drzew otrzymuje się dużą ilość energii przy spalaniu mniejszej ilości jego surowca.
• … drewno grabu wykorzystywane było już w czasach historycznych? Jest bardzo twarde, sprężyste oraz ciężkie, dzięki czemu w przeszłości wykonywano z niego, m.in. koła młyńskie.

 

Opracowano na podstawie:

1986. Szafer, S Kulczyński, B. Pawłowski, 1986. Rośliny Polskie. Warszawa: PWN.
1987. Bugała, 1991. Drzewa i krzewy. Warszawa: PWRiL.
1988. Fronczak, 2018. Bohater drugiego planu. Przyroda Polska, 12: 4.

Przejdź do mapy