Zagrożenia i ochrona bioróżnorodności

Czym jest bioróżnorodność?

Zgodnie z Konwencją o różnorodności, sporządzonej w Rio de Janeiro 5 czerwca w 1992
roku, za różnorodność biologiczną uznaje się zróżnicowanie wszystkich żywych organizmów
występujących na Ziemi we wszystkich ekosystemach. Istnieją trzy poziomy różnorodności
biologicznej: genetyczna, gatunkowa i ekosystemowa. Różnorodność genetyczna polega na
zmienności występujących w obrębie jednego, konkretnego gatunku. Osobniki różnią się
między sobą np. wyglądem lub zachowaniem. Jest to możliwe m.in. dzięki istnieniu różnych
alleli tego samego genu. Różnorodność gatunkowa to liczne występowanie na Ziemi bardzo
odmiennych od siebie gatunków, a różnorodność ekosystemowa to zmienność siedlisk i
organizmów na nich występujących. Duża różnorodność biologiczna na wszystkich
poziomach pozwala na utrzymanie równowagi ekosystemowej i środowiskowej.

Człowiek i jego wpływ na bioróżnorodność

Niestety wraz z rozwojem cywilizacji pojawiło się wiele dziedzin, które silnie oddziałują na
bioróżnorodność i prowadzą do jej ograniczenia, niekiedy na wielką skalę. Do negatywnych
zjawisk wywołujących silną antropopresję zaliczyć można między innymi urbanizacje, rozwój
rolnictwa czy masowe wycinanie lasów. Niszczone są w ten sposób nie tylko pojedyncze
stanowiska cennych gatunków roślin czy siedliska zwierząt, ale także całe ekosystemy.
Innymi znaczącymi czynnikami są: tworzenie zapór wodnych czy produkcja i uwalnianie do
otoczenia zanieczyszczeń. Ta pierwsza jest o tyle niebezpieczna, że powoduje zarówno wiele
niekorzystnych skutków dla zdrowia człowieka jak i przyczynia się do zubożenia
bioróżnorodności gatunkowej poprzez kwaśne deszcze, smog, dziurę ozonowa i efekt
cieplarniany. Wszystko to może bardzo negatywnie wpływać na dobrostan zwierząt i
efektywność procesów metabolicznych u roślin, a w konsekwencji zaburzyć równowagę
ekosystemową. Z drugiej strony czynnikami niszczącymi mogą być nawet tak niewinne (i
zależne od nas samych) czynności, jak przydeptywanie podłoża. Często ignorowanym
czynnikiem jest również wypuszczanie kotów domowych bez nadzoru. Właściciele nie chcą
zdawać sobie sprawy, jak katastrofalny wpływ na liczebność małych ptaków i gryzoni mają te
zwierzęta. Koty domowe jak najbardziej mogą wychodzić na zewnątrz, ale pod ścisłą
kontrolą właściciela, np. na smyczy.

Gatunki inwazyjne

Gatunki obce i inwazyjne są drugim największym powodem zmniejszenia bioróżnorodności.
Poprzez wpływ na siedliska lub bezpośredni atak zmniejszają liczbę osobników, a nawet
prowadzą do wyeliminowania całych gatunków rodzimych. Czym są gatunki inwazyjne? To
zwierzęta obce dla danego regionu, przeniesione tam poprzez człowieka – przypadkiem lub
zamierzenie. Często zdarza się, że przenoszą ze sobą patogeny obce dla zwierząt danego
siedliska, przez co szkodzą zdrowiu i naruszają dobrostan.
Przykładem takiego gatunku inwazyjnego może być np. ślimak luzytański (Arion lusitanicus),
który naturalnie występuje w Hiszpanii, a rozprzestrzenił się na całą Europę; zjada inne
gatunki ślimaków i jest odporny na środki chemiczne. Innym przykładem może być szpak
zwyczajny (Sturnus vulgaris), który w Stanach Zjednoczonych jest gatunkiem inwazyjnym i
konkuruje z gatunkami rodzimymi o dziuple. Gatunkami inwazyjnymi mogą być też rośliny.
W Polsce jest to np. barszcz Sosnowskiego, którego sok po kontakcie ze skórą i promieniami
słonecznymi powoduje bolesne poparzenia.
Powyżej podane gatunki to jedynie kropla w morzu – w samej Polsce jest ich kilkadziesiąt.
Czasem ich wpływ uwidacznia się po dłuższym czasie, innym razem zmiany następują bardzo
szybko.

Co zatem możemy zrobić?

Poza edukacją młodych pokoleń i uświadamianiem starszych, zacznijmy rozglądać się wokół
siebie. To właśnie od najbliższego otoczenia powinniśmy zacząć. Załóżmy domek dla
wiewiórek na zimę na okolicznym drzewie. Na balkonie zawieśmy domek dla ptaków.
Ograniczmy produkcję śmieci albo chociaż zadbajmy o ich segregację. Wybierzmy chodnik,
nie deptajmy trawy. Do sklepu przejdźmy się pieszo lub pojedźmy rowerem, zamiast
samochodem. Właśnie te drobne zmiany, mogą mieć największy wpływ na utrzymanie
bioróżnorodności w lokalnych ekosystemach, a co za tym idzie, również w większych
środowiskach.

Autor: Maja Miłek